Στα πλαίσια μιας διεπιστημονικής προσέγγισης του ασθενή είναι όλο και πιο πολύ αποδεκτή η ψυχοσωματική οπτική, που συνδέει το συναισθηματικό κόσμο με το σωματικό σύμπτωμα. Σε αυτή την κατεύθυνση βλέπουμε τον άνθρωπο ως ένα ενιαίο σύνολο στο οποίο αυτό που δεν μπορεί να εκφραστεί με το στόμα, εκφράζεται με το σώμα.
Το δέρμα, ως το φυσικό όριό μας με τον εξωτερικό κόσμο, είναι ένας τηλέγραφος προς αυτόν και ένας καθρέπτης του εσωτερικού μας κόσμου.
Οι δερματοπάθειες του παιδιού και του εφήβου είναι ένα σημαντικό πεδίο που χρειάζεται τη συνεργασία του δερματολόγου με τονπαιδοψυχίατρο, όπως και με το παιδίατρο, ώστε να κατανοηθεί τι μας επικοινωνεί το δέρμα για τις βουβές εσωτερικές συγκρούσεις του ασθενή. Πόσο μάλλον, που οι ψυχοσωματικοί αυτοί ασθενείς δεν έχουν επίγνωση του άγχους και της οργής τους, δεν μπορούν να επεξεργασθούν και εκφορτίζουν στο δέρμα, στην βάση συχνά μίας ατομικής προδιάθεσης. Για να μπορέσει να αναπτυχθεί ένα παιδί, ως ψυχοσυναισθηματική οντότητα μέσα σ’ ένα δικό του σώμα, χρειάζεται μια «επαρκώς καλή» μητέρα ικανή να δώσει λόγια και μορφή στις σκέψεις και τα συναισθηματικά του, που να του επιτρέπει να εκφράζει την αγάπη αλλά και την οργή προς το περιβάλλον του. Έτσι μπορεί να ταυτιστεί με τη λειτουργία της μητέρας και να επεξεργάζεται τις σκέψεις και τα συναισθήματα του, απαρτιωμένα σ’ ένα σώμα που αισθάνεται δικό του. Αλλιώς οι δυσάρεστες αισθήσεις και σκέψεις, μη μπορώντας να επεξεργασθούν, εκφορτίζονται σε σωματικά συμπτώματα και ιδίως στο δέρμα ως εξωτερικό σύνορο του σώματος.
Υπάρχει δηλαδή ένα έλλειμμα στην ικανότητα έκφρασης των συναισθημάτων, ιδίως των αρνητικών, που εγκλωβίζονται στο δέρμα ενός συνήθως υπερπροστατευμένου παιδιού. Η υπερπροστασία ακυρώνει την ικανότητα και εμποδίζει την απόκτηση δεξιοτήτων για να οδηγηθεί το παιδί προς την αυτονομία.
Θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε με αυτόν τον τρόπο και τα διάφορα άλλα συμπτώματα που παρουσιάζει το παιδί, όπως:
1. Να είναι πολύ εξαρτητικό πολύ υποχωρητικό στο σχολείο και αντιθέτως να γίνεται πολύ πεισματικά αντιδραστικό στο σπίτι.
2. Να φροντίζει να φαίνεται προς τα έξω «πάρα πολύ καλό παιδί», θυσιάζοντας τις ενστικτώδεις επιθυμίες του, για να μη χάσει τον ενδιαφέρον την εκτίμηση και την αγάπη των άλλων, ιδίως των σημαντικών .
3. Άλλες φορές να στρέφει την οργή ενάντια στον εαυτό του, με αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως αυτοτραυματισμοί, τριχοτιλλομανία, ονυχοφαγία κ.τ.λ.
4. Επίσης να παρουσιάζει μια αγχώδη και άκαμπτη ενασχόληση με τα μαθήματα και μια αψεγάδιαστη τελειότητα σ΄ αυτά, σε μια προσπάθεια να ελέγξει την κατά τα άλλα δύσκολη σχολική καθημερινότητα, όπου δυσκολεύεται στις διαπροσωπικές σχέσεις και στην έκφραση των αρνητικών κυρίως συναισθημάτων.
5. Μια χαρακτηριστική μη αντιστοιχία με τα τυπικά χαρακτηριστικά της ηλικίας του, όπως το να είναι «πολύ μπροστά» ή να παλινδρομεί σε συμπεριφορές πολύ πρωτύτερες, στον τρόπο που τρώει, κοιμάται, ντύνεται ή πλένεται: π.χ. άρνηση να φάει ή αναζήτηση αποκλειστικά μόνο λίγων φαγητών , φόβος ότι θα κάνει εμετό, ανάγκη να το ταΐζουν πάλι οι γονείς, όπως παλιά, φόβος να κοιμηθεί μόνο του, παλινδρόμηση στον έλεγχο των σφικτήρων και στην ομιλία.
6. Η αίσθηση ότι είναι «υπό πίεση» λόγω της ύπαρξης μιας κατάστασης στρες σε ατομικό, οικογενειακό ή κοινωνικό περιβάλλον. Το στρες μπορεί επίσης να προέρχεται και από την ανάγκη του να νικάει πάντα, θεωρώντας οποιαδήποτε αποτυχία ανεπανόρθωτο πλήγμα στην εικόνα και την πολύ ευάλωτη αυτοεκτίμησή του.
Πρέπει να ανατρέχουμε σε σημαντικά γεγονότα στρες για το παιδί έως και 6 μήνες πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων τηςδερματοπάθειας. Είναι εύλογο ότι είναι στρες ο ερχομός ενός αλλού παιδιού στην οικογένεια, ο χωρισμός των γονέων, αλλά και μια μετακόμιση, ή απώλεια των φίλων, ο αποχωρισμός από ένα αγαπητό πρόσωπο, η απώλεια της εργασίας ενός γονέα η πίεση για τις σχολικές επιδόσεις, η απομόνωση και πολλές φορές η κακοποίηση του στο σχολικό ή οικογενειακό περιβάλλον κλπ.
Πολλές φορές το παιδί φιλτράρει κάποιο γεγονός που δεν αντέχει η οικογένεια του να συζητήσει, που τους κάνει να «βγαίνουν από τα ρούχα τους» και το παιδί απαντά με ένα αντίστοιχο σύμπτωμα στο δέρμα του, Δηλαδή, η ανεπεξέργαστη οικογενειακή οργή το διαπερνά αμεταβόλιστη και «ξεχειλίζει στο δέρμα του».
Η θεραπευτική διαδικασία είναι μακροχρόνια και πολυπαραγοντική, δεδομένης της δυσκολίας του παιδιού, αλλά και των γονέων του, να δεχθούν μια σύνδεση του αντικειμενικού ευρήματος (π.χ ατοπική δερματίτιδα, γυροειδή αλωπεκία), με μη αντικειμενικούς και ορατούς παραμέτρους, όπως τα συναισθήματα και οι ψυχικές συγκρούσεις.
Παρά πολύ συχνά και οι ίδιοι οι γονείς παρουσιάζουν μια αντίστοιχη ψυχολογική δομή μ΄ αυτή του μικρού ασθενή, η οποία αν και δεν εμφανίζει υποχρεωτικά δερματοπάθεια, έχει μεγάλη ανάγκη ελέγχου του περιβάλλοντος και δημιουργεί πολύ οργή στο παιδί.
Η διασύνδεση μεταξύ δερματολόγου, παιδοψυχιάτρου και παιδιάτρου για τους μικρούς ασθενείς, ανοίγει ένα νέο δρόμο για την περίθαλψη του δερματολογικού ασθενή όπου παράλληλα με τη φροντίδα για τα σωματικά του συμπτώματα μπορεί να κατανοεί τις ψυχικές του συγκρούσεις που εκφράζονται με αυτά, με αποτέλεσμα τη θεαματική βελτίωση της ψυχοσωματικής του υγείας .
Όπως η δερματική νόσος του παιδιού δεν εξαρτάται από ένα και μόνο παράγοντα, έτσι για τη θεραπεία της, ταυτόχρονα με τη θεραπευτική συμμαχία των επιστημόνων, χρειάζεται η κατανόηση και στήριξη και των γονέων από τον ειδικό γιατρό για τις σχέσεις και την επικοινωνία στην οικογένεια.
Χάρης Καραμπέτσος
Ψυχίατρος Παιδιών & Εφήβων
Διδάκτωρ Ιατρικής Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου
Επιστημονικός Δ)ντής του "Αργώ"
Δημοσιεύθηκε στην Παιδιατρική Επιθεώρηση «Παιδί, Υγεία και Ανατροφή», Εκδόσεις Ματσανιώτη, Νοέμβριος 2008.
